Söz sanatları Söz sanatları; anlama derinlik, yoğunluk katmak ya da söyleyişi daha etkili hale getirmek için başvurulan söz oyunlarıdır. Söz sanatlarının bir bölümü söyleyişe, bir bölümü ise anlama dayalıdır. Bunlar genellikle şiirde görülür. Bunun nedeni, şiirin biçimsel ve anlamsal özellikleridir. Söz sanatları nelerdir ? 1- Teşbih (Benzetme) Özellikleri yönüyle zayıf olan varlığın kuvvetli varlığa benzetilmesi sanatıdır. 2- İstiare ( Eğretileme ) Yalnızca benzeyen ya da benzetilenle kurulan benzetmedir. 3. Mecaz – ı Mürsel Bir sözün benzetme özelliği olmaksızın başka bir söz yerine kullanılmasıdır. Örnek : Sobayı yak. ( sobanın içindekileri ) Tencere yandı. ( Tencerenin içi yandı ) Ayağını çıkarda içeri gir. ( ayakkabını çıkar ) Burnu akıyor. ( Burnunun içindeki salgı ) 4. Kinaye Bir sözü hem gerçek hem mecaz anlamı ile kullanma sanatıdır. Örnek : Şu karşıma göğüs geren è Taştan bağır ( gerçek ) Taş bağırlı dağlar mısın. è Taş bağırlı olmak ( mecaz ) 5. Teşhis ( Kişileştirme ) Fabl’ larda görülür. Her teşhiste kapalı istiare vardır. Örnek : Yüce dağlar bir birine göz eder. Rüzgar ile mektuplaşır naz eder. İki sevgili anlamında. 6. Mübalağa ( Abartma ) Edebiyatta bu bir abartma sanatıdır. Örnek : Ağzı kulaklarına vardı. Gömelim seni tarihe desem sığmazsın. 7. Tezat ( Karşıtlık ) Bir varlığın ya da bir olayın birbirine zıt karşıt durumlarının bir arada verilmesi sanatıdır. Örnek : Ne efsunkar imişsin ah, ey didar – ı hürriyet Esir – i aşkın olduk gerçi kurtulduk esaretten. 8. Cinas Sesleri aynı anlamları farklı sözcüklerle yaratılan söz sanatıdır. Örnek : Kader böyle çalınmış yazıma. Her nefeste eyledik yüz bin günah. Yazım kışa uymaz kışım yazıma. Bir güne etmedik bir gün ah. 9. Tenasüb Anlamca birbirine yakın sözcüklerin bir arada kullanılması sanatıdır. Örnek : Bülbül aşıkmış gül, gül naz eyler bülbüle. 10. Tekrir ( Yineleme ) Bir şiirde ahenk yaratmak amacıyla anlamın üzerine yüklendiği sözcüğü tekrar etme. Örnek : Hayata sıfırdan başladı. Daha sıfır, daha sıfır… Şimdi çok sıfırlı bir hesabın sahibi. Ama hali sıfır. 11. Telmih ( Hatırlatma ) Herkesçe bilinen bir olayı hatırlatma sanatıdır. Örnek : Gökyüzünde İsa ile, Tur dağında Musa ile, Elindeki asa ile, Çağırayım Mevla’m seni. 12. Tevrive Birden fazla sözcük anlamı olan bir sözcüğün bir dizede en az iki sözlük anlamını ifade edebilecek şekilde kullanılması sanatıdır. Örnek : Sert oldu hava çıkma koyundan kuzucuğum è Ziya Paşa Ulusun korkma nasıl böyle bir imanı boğar Medeniyet dediğin tek dişi kalmış canavar. Örnek : Gül renkli yüzün benli de benli Göğsün niye bensiz. 13. Tecaül – i Arif ( Bilmezden Gelmek ) Örnek : Zinhar eline ayine vermen ol kafirin Zira suretin görüp büt – perest olur. Orhan Veli Örnek : Sular mı yandı neden tunca benziyor mermer è Ahmet Haşim è Merdiven. 14.Hüsnü Talil ( Güzel Sebep ) Bu olayı gerçek oluş sebebinin dışındaki bir sebebe bağlama sanatıdır. Örnek : İşim gücüm budur benim Gökyüzünü ben boyarım her sabah Orhan Veli Uyanır bakarsınız ki mavi Örnek : Güzel şeyler düşünelim diye Yemyeşil oluvermiş ağaçlar Saksımda ruhumun bütün yası var Derdimden soluyor açan gonca. 15. Alli Terasyon Aynı sesi taşıyan sözcükler kullanılarak yapılan bir ahenk sanatıdır. Örnek : Derdimi derin dereye döksem, Dere düz olur gider. Sev seni seveni Yar ile yatan ise Sevme seni sevmeyeni Mısır’ a sultan ise. 16. Seci ( İç Uyak ) Örnek : Ey gözlerin nuru, ey gönüllerin sururu, başımızın tacı ehl-i dilin miracı; gönül hanesinin ziyası, dil hastasının şifası…. Sinan Paşa 17. Tariz ( İğneleme ) Söylenilen sözün tam tersini kast etme sanatıdır. Örnek : Bir nasihatim var zaman uygun. Tut sözünü, yattıkça yat uyanma. 18. Terdit Sözü beklenmedik bir sona bağlama sanatıdır. Örnek : Bu gönül gönül otların yanı başında, Ağacın gölgesine değdi değecek. Tam şeftalinin kokusu başlarken, Öpüşmeye kıl kadar bitişik, Bu zulüm, bu haksızlık, bu işkence… Melih Cevdet ANDAY